Celanova

Desde o alto da Casa dá Neve, Celanova ábrese aos ollos do visitante como o roteiro turístico con maior capacidade didáctica de Ourense, ofrecendo á vez a placidez dunha excelente xeografía coa docente candidez dunha historia que ensina sen molestarse.

Nin máis nin menos que cinco mil anos son os que a humanidade deixou plasmados no lenzo indeleble dunha terra que inspira, sobre todo, capacidade para o acougo e a contemplación, para o paseo e a literatura, para a pedra e a palabra.

Claustro
Claustro barroco

O mito do neolítico nos petróglifos de Freixo. A reivindicación autóctona da cultura castrexa, en Castromao. A incruenta colonización romana reproducida na Tábula e que deixa paso ao camiñante sobre o Arnoia en Pontefreixo. O baleiro da época sueva. O balbordo da Idade Media con sede no mozárabe de San Miguel, no burgo medieval de Vilanova ou no silencio secular de Milmanda. A lenta e poderosa evolución do monacato fundado por San Rosendo (“déixovos unha obra marabillosamente edificada”). A historia e a lenda entrelazadas na Virxe do Cristal (agora desaparecida). E o salto á modernidade das tres culturas ás que acabaron dando voz os poetas… Todo iso convive hoxe nun espazo que cabe nun pano e que non pode responder a outro nome que o de “ Onde ou mundo se chama Celanova”.

Cartelle

Se algún municipio da comarca identifícase plenamente co río Arnoia, leste é, sen dúbida, o de Cartelle. Terras de veiga e de labor, ao seu paso, que se conxugan en harmonía con bosques de transición entre a vexetación autóctona e a explotación forestal que reparte economía entre as súas xentes.

É Cartelle un lugar no que merece a pena deixarse perder polas súas innumerables “pistas”, que tan ben che fan descubrir, sen esperalo, un fermoso santuario mariano cargado de devoción, como o de As Marabillas; como che permiten ver ao lonxe o potente e evocativo promontorio caballeresco do que permanece en pé da fortaleza de Sande ou a casa familiar do pioneiro da cinematografía en Galicia, Carlos Velo, na propia aldea que dá nome ao municipio.

Santuario de As Marabillas
Santuario de As Marabillas

Lugar que soa a gaita: A que en Galicia e hispanoamérica tocou -con “Los Maravillas”, os seus irmáns- a elegante Auria, a primeira muller gaiteira da nosa terra.

E que soa a cascos de cabalo trotando firmes sobre os vellos camiños de carro, para logo atopar descanso no complexo hípico de O Mundil, unha sorte, tamén, de santuario equino.

A Merca

Poucas localidades teñen o seu topónimo tan enraizado á idiosincrasia das súas xentes. Como ben sabido é, “merca” procede de “ mercar”, ou o que é o mesmo “comprar”. É dicir, comprar e vender, que é ao que dedicaron tradicionalmente os seus “modus vivendi” a inmensa maioría dos seus habitantes (os tratantes), ao longo e ancho das feiras e mercados de Galicia. Por iso é polo que non resulte desatinado pensar que o xurdimento da súa capitalidade xurdise da feira que o día 26 de cada mes asentábase nun cruzamento de camiños.

Conjunto de hórreos
Conjunto de hórreos

Pero esta é penúltima historia, porque antes houbo outras e non menos interesantes que as dos seus veciños. Historias que nos deixaron vestixios tan singulares como que unha das súas aldeas denomínese A Mezquita, cando, que se saiba, alí nunca houbese ningunha. Ou si. Vaia a saber o viaxeiro!

Houbera ou non mesquita, o que se sabemos de certo -porque aínda está aí para ser contemplada- é da permanencia dunha das máis sobrias, e por iso espectaculares, igrexas románicas que se conservan en Galicia: San Pedro da Mezquita.

Como espectacular é a aliñada conxunción de hórreos ( canastros) que neste caso consérvanse na capitalidade do municipio e que dan fe de que a economía tradicional tamén ten moito que agradecer á fertilidade das súas terras bañadas longitudinalmente polo río Arnoia, ao pé do cal se debuxan outras paisaxes e outras localidades, outrora vivaces e mesmo señoriales, como Olás ou Ponte Hermida.

A Bola

Pouca xente sabe que o municipio lle debe o nome precisamente a unha illada gran “bóla” de granito que se atopa inhiesta na localidade do mesmo nome. Elemento singular, sen dúbida, no corazón dunha xeografía de val regado polo río Sorga, e de lombas suaves que se van izando lentamente ata xerar o que Méndez Ferrín denomina o “ lombo de hipopótamo” de San Cibrao de Monte Calvo.

Penedo de A Bola
Penedo de A Bola

Lugar primigenio, leste, cunha pequena colonia de dolmens/dólmenes co seu menhir central, que anuncian as primeiras ocupacións humanas -aínda nómades- e que se antepoñen no tempo á pequena capela dedicada a San Cibrao, que domina o horizonte cara a poñente, servindo de parapeto para a saída dun sol equinoccial que nos traslada á figura de Rosendo Guterres, o gran hacedor da comarca.

Terras de horta e labradío con reminiscencias solariegas e casas blasonadas, aproveitadas en San Munio de Veiga polos Hospitalarios de Xerusalén e intimamente relacionadas co mosteiro de Celanova, tanto nas horas boas dos priorados e cotos de Santa Baia e Berredo -que quixo conquistar o portugués Afonso Henriques-, como nas horas malas da guerra Civil, nas curvas da Munía, a poucos centos de metros do Alto de O Forriolo, onde aínda hoxe ecoan os ecos dalgúns queixumes que ninguén foi capaz de arroupar, senón a morte.

Bande

“Alá enriba está Bande/ coma unha estampa antiga/ dibuxada non aire./ Pendurada do vento,/Bande dás verdes corgas/ cinguidas de silencio (…)”

Talvez non haxa máis belas palabras que as do poeta para describir, como unha frecha, un municipio no que as augas do río Limia ocultan e deixan ver ao seu económico capricho, os vestixios da historia.

Dunha historia que nos coloca de súpeto nos tempos de Vespasiano e o seu “ legio septima gémina”, asentada alí para dirixir a construción da Vía Nova entre as urbes imperiais de Braga e Astorga.

Aquis Querquennis
Aquis Querquennis

Dunha historia que nos traslada ás orixes da cristianización de Gallaecia, a través de San Torcuato, o discípulo do Apóstolo Santiago, cuxas reliquias acharon descanso e acomodo en Santa Comba de Bande, antes de recalar, previo milagre, en Celanova.

Pero ten Bande outras augas, tamén, que convidan o lecer e ao descanso. Augas mansas do Prin que convidan a pescar e logo bótanse a durmir definitivamente no encoro. E augas caldas de O Baño, que axudaron a facer de Portoquintela, no seu momento, un foco de vida comercial no camiño. Iso, ata que as augas bebéronlla.

Terras que foron condado e que souberon defender os seus intereses tomando acordos democráticos en concello aberto -cando esta palabra nin existía- baixo a sombra protectora dun “ carballo”.

Política / aviso de cookies

Cookie é un ficheiro que se descarga no seu computador ao acceder a determinadas páxinas web. As cookies permiten a unha páxina web, entre outras cousas, almacenar e recuperar información sobre os hábitos de navegación dun usuario ou do seu equipo e, dependendo da información que conteñan e da forma en que utilice o seu equipo, poden utilizarse para recoñecer ao usuario.. O navegador do usuario memoriza cookies no disco duro soamente durante a sesión actual ocupando un espazo de memoria mínimo e non prexudicando ao computador. As cookies non conteñen ningunha clase de información persoal específica, e a maioría das mesmas bórranse do disco duro ao finalizar a sesión de navegador (as denominadas cookies de sesión). A maioría dos navegadores aceptan como estándar ás cookies e, con independencia das mesmas, permiten ou impiden nos axustes de seguridade as cookies temporais ou memorizadas. Sen o seu expreso consentimento –mediante a activación das cookies no seu navegador– non enlazará nas cookies os datos memorizados.

Cookies de terceros

A web Terras de Celanova – Xurés emprega servizos de terceiros que recompilan información con fins estatísticos de uso do servizo por parte dos diferentes usuarios. En particular, este sitio web utiliza Google Analytics, un servizo analítico de web prestado por Google, Inc. con domicilio nos Estados Unidos con sede central en 1600 Amphitheatre Parkway, Mountain View, California 94043. Para a prestación destes servizos, estes utilizan cookies que recompilan a información, incluída a dirección IP do usuario, que será transmitida, tratada e almacenada por Google nos termos fixados na Web Google. com. Incluíndo a posible transmisión da devandita información a terceiros por razóns de esixencia legal ou cando devanditos terceiros procesen a información por conta de Google.

Xeodestino Terra de Celanova – Serra do Xurés

Afai dicir -e a escribir- Xosé Luís Méndez Ferrín, que existe un triángulo máxico, ou un “estraño triángulo”, no medio do cal se desenvolveu historicamente unha forma singular de ser e estar no mundo, que el popularizou como idiosincrasia “ arraiana” e que xeograficamente se identifica cos vértices de Celanova, Montalegre e Arcos de Valdevez.

Pois ben, monte arriba ou val abaixo, o caso é que este destino turístico que demos en chamar “Terra de Celanova-Serra do Xurés”, atende perfectamente a ese mapa social e humano no que o escritor enmarcou os relatos de “ Arraianos”, o noso libro de cabeceira.

É máis, recoméndase ao viaxeiro que antes de penetrarse conscientemente polos recunchos das nosas veredas, debese darlle unha lectura a este libro (xa sexa en galego ou en castelán), porque a través das súas páxinas atopará, mesmo antes de facerse algunhas preguntas, moitas das nosas respostas.

Respostas sobre como fomos e como somos. Como fomos procurando a nosa adaptación ao medio ou que fixeron e legáronnos todos cuantos precedéronnos. E sempre con esa liña imperceptible no horizonte á que chamamos “raia” e esa “pedra viva” omnipresente que desde a noite dos tempos acompáñanos e concédenos personalidade propia.
Tanta, atreveriámosnos a asegurar, que é moi posible que pensase xa no retorno, antes mesmo de que se vaia.

Ver guía en PDF